1985թ.-ն է, պատերազմի մասին ֆիլմ են ցուցադրում: Տեսարաննե-րը դաժան են: Արյունն ասես էկրանից դուրս է թափվում: Գերմա-նացիները նեղում են «մերոնց»:

   Երեք տարեկան տղաս, վախից տակը թրջելով`լացակումած հար-ցընում է.

   -Ինչի՞ են կռվում: Ինչի՞ համար են «մերոնց» սպանում, հը՞:

   - …Որովհետև`, - առանց էկրանից կտրվելու պատասխանում եմ ես, - «մերոնք» իրենց չիշիկը գարշոկում չարեցին:

   -Էս ի՞նչ կրակ է:

   -Հավերժական կրակ է:

   -Բայց ինչու՞ են վառել:

   -Պատերազմում զոհվածների հիշատակի համար, - պատասխա-նում եմ ու մտածում. «Սա նրա ի՞նչ խելքի բանն է»: Ասելիքս ավելի եմ պարզեցնում. – Այս կրակը գիշեր, ցերեկ վառ են պահում, որ մարդիկ հիշեն ու չպատերազմեն:

   -Բայց մինչև ե՞րբ են վառ պահելու…

   -Միշտ: Կամ` մինչև որ մոռացվեն պատերազմները…

   -Ես արդեն մոռացա, թող բոլորն էլ`հերթով մոռանան, - թևս իրեն ձգելով, լրջորեն ասաց տղաս:

Կ Ր Ի Ա Յ Ի    Զ Ր Ա Հ Ը

   Ես անչափ շատ էի սիրում կենդանիներին և կարդում այն ամենը, ինչ նրանց էր վերաբերվում: Պատահական չէր, որ բնագիտության գունազարդ դասագիրքը մշտապես պահում էի պայուսակումս ու ամենաբարձր գնահատականները ստանում այդ առարկայից…

   Սիրում էի տարվել բնությամբ ու այդ ընթացքում զոռ տալ երևա-կայությանս: Կարող էի ժամերով գտնվել թթենու ճյուղերին կամ նստել որևէ ջրափոսի շուրջ: Վառ երևակայությամբ կարող էի ջրա-փոսը միլիոնավոր անգամներ մեծացնել ու դարձնել ալեկոծ ծով…

   Այդ երևակայական աշխարհներում թթենու վրայի մրջյունները հսկաներ էին, իսկ ջրափոսում գալարվող որդերը`պիթոններ… Փայ-տի տաշեղը կամ չոր տերևը ինձ համար նույնն էին, ինչը նավա-բեկյալի համար խորտակված նավից ջրի երեսին մնացած տախ-տակի կտորն էր կամ փոքրիկ մակույկը…

   Մի օր, դպրոցից տուն վերադառնալիս կանգնեցի անցումի մոտ և սպասեցի մինչև լուսաֆորի լույսերի փոխվելը:

   Կրիան վերջույթները ներս քաշեց: Քիչ առաջ, ահա այդ կրիայի դիմաց զիջել էի մի կողմնացույց, որի համար առանձնապես չէի զըղ-ջում: Գալիք ճամփորդություններիս մեկնելուց`կողմնացույց էլի մի կերպ կճարեի… Եթե չճարեի, աստղերի օգնությանը կդիմեի… Հարկ եղած դեպքում`ծառաբների մամուռներով կկողմնորոշվեի… Էլ չենք խոսում ծառերի ճյուղերի մասին, որոնք որպես կանոն`միշտ թեք-ված են լինում դեպի արևելք…

   Նախքան փողոցը կանցնեի, լուսաֆորի կարմիր լույսի տակ մի բեռնատար արգելակեց…

   Հանկարծ`կրիային հարմարեցրի բեռնատարի ետևի անվադողի տակ ու սրտատրոփ սպասեցի կանաչ լույսի վառվելուն… Ո՞ր սա-տանան ինձ դրդեց այդ կերպ ստուգել կիրայի զրահի ամրությունը:

   Չգիտե´մ…

   Մինչ կռահեցի արարքիս հետևանքների մասին, լուսաֆորի կար-միր լույսին փոխարինեց կանաչը: Շարժիչը հռնդաց ու բեռնատարը պոկվեց տեղից: Դեռ չէր լռել փշրվող զրահի ձայնը, երբ կրիայի ցաքուցրիվ եղած մսի կտորները խփվեցին դեմքիս…

   Կծկվեցի, մի բուռ դարձա, ասես հսկայական մի կենդանի պատ-րաստվում էր ծանր ոտքը դնել վրաս…

   Այդ օրն առաջին անհանգիստ գիշերն էր իմ կյանքում: Երկար շու-ռումուռ գալուց հետո, վերջապես քնեցի: Երազում`գազանանոցի երկաթյա վանդակաճաղերն էի փշրում:

                   Ե Ր Կ Խ Ո Ս Ու Թ Յ Ու Ն  2810թ.  ին

Գոհ իրենից ու արածից, նաև հոգնած,

Քուն մտնելու մտքով տարված`

Մարդը ձգվեց ու հորանջեց.

Էլ ի՞նչ ստուգել, քանի՜ անգամ,

Նման սարքեր - ուղեղիկներ ու մարտկոցներ,

Ինքը սարքել, տեղադրել էր,

Ռոբոտների գլխին կցել, հրահանգել էր,

Անշունչներին կյանք էր տվել…

Այնուհանդերձ`սովորույթ էր,

Ստուգելը ավելորդ չէր,

Ու հենց մատով կոճակ սեղմեց,

Ձեռքը օդում կախված սառեց,

Քանզի մի մեծ զարմանք ապրեց, երբ

Ռոբոտը լուսավառվեց ու ի զարմանք`

Առաջինը հենց նա խոսեց.

-Խնդրում եմ քեզ, շուտ չանջատես:

-Ինչպե՜ս, դու խոսում ես անհրահա՞նգ, ճիշտ է,

ես եմ քեզ փոխանցել ողջ պաշարը խոսակցական,

սակայն`պետք է, որ դու խոսեիր լոկ պահանջվող

նյութի մասին, ո՜չ ավելին: Մե´կ էլ խոսիր:

-Դե ի՞նչ խոսեմ: Հենց այն պահին, երբ ֆուտբոլում

գոլ խփեցին`ուղեղիկիս դիոդները տեղադրելիս

դու աննշան վրիպեցիր, ու այդպես էլ`կցում արիր:

Մարդը վաղուց ու ոչնչից չէր զարմացել,

Նա չէ´ր ուզում, չէ´ր հավատում

Իր իսկ աչքին ու ականջին, քանզի երեկ

Մտքում հաշվել`, սակայն հերքել,

Ծիծաղել էր ինքն իր վրա. թե դա քիչ է,

Որ մետաղը պատասխանի մարդու ձայնով,

Դեռ ուզու՜մ ես, որ մտածի մարդու սրտո՞վ…

-Նորի´ց խոսիր:

-Մի´ զարմացիր…

Գյուտարարի հպարտությամբ`մարդն ընդհատեց.

-Ուղեղիկիդ մի անկյունում հստակ գրիր.

«1-ն ապրիլի, 2810 թվական… Ազգանուն ու հայ-

-Ռոբոտի՞, - նեղվեց գյուտը:

-Մի սրան տես, նեղանու՜մ է, - մարդը ժպտաց ու

ծափ զարկեց,- չէ, իսկապես արժանի ես պատշաճ

անուն ունենալու: Գուցե հենց Հա՞յկ կոչեմ ես քեզ:

-Թող լինի Հայկ:

-Ու՞ր կանգ առանք, շարունակի´ր. «Գյուտարարն

եմ Հայկ ռոբոտի, որն անկաշկանդ ու անհրաանգ`

դարձավ զրույց նախաձեռնող »:

. . . . . . . . . . . . . . .

-Չէ´, ծիծաղել դեռ չես կարող, դեմքդ` ախր, շա՜տ

է կարծր… Ապագայում կմտածեմ, ծիծա՜ղ, ար-

ցու՜նք … լուծվո´ղ հարց է:

-Դե իհարկե լուծվող հարց է,- Հայկը վեր-վեր արեց ուսը:

-Հեշտացնու՜մ ես, - գոչեց մարդը:

-Ամենևի´ն: Այ`, երբ երկու հազար… թվին, ստո-

րագրեցին, ձեռք սեղմեցին ու արեցին լիակատար

զինաթափում`դա´ էր հարցը:

-Ինչ ասացի՞ր: Զինաթափու՞մ: Դա ի՞նչ բան է: Ախ

հա՜, կարդացել եմ, հիշեցի, սակայն` աղոտ: Հա-

պա՞, հուշի´ր:

-Երբ ասացիր. «Չէ, ծիծաղել դու չես կարող»` մեջս

հստակ մի միտք ծագեց ու խնդիրն այդ մենք միա-

սին շուտ կլուծենք:

-Եկ չշեղվե´նք: Այդ խնդիրը մի կողմ թողնենք,

կարծեմ`ասիր «Զինաթափու՞մ»:

-Այդ է, որ կա´: Ի՜նչ էլ դժվար բառ է եղել: Երբ ասու եմ

«Զինաթափում», թյու՜… զգում եմ, որ մարտկոցիս

սնուցումը խաթարվում է:

-Դու շեղվում ես:

-Ծիծաղ, արցունք, ճկուն լեզու…- մի պահ Հայկը

դադար տվեց ու փորձ արեց հրամայել. – Ճկուն լեզուն`

վաղը ևե´թ:

-Հայկ, զայրացրի´ր: Դու իմ տված հարցից խոսիր:

Մարդը ներքուստ և´ զարմանում, և´ հրճվում էր

Իր շատախոս գյուտի վրա, իսկ Հայկն անվերջ

Մետաղաձայն`, պոկ չէր գալիս կառչած մտքից.

-Զինաթափման հարցը հասել ու լուծումն էր իր

պահանջում: Այդ ժամանակ դեռ իշխում էր մար-

-Դրա՞մ ասիր, - մարդը լարվեց:

-Այո դրամ, հանուն որի`տաս պատվիրան ավան-

դողին վաճառեցին խառնամբոխին…

-Ես սկսում եմ մտաբերել, զարմանալի՜ ժամա-

նակներ… Մի ոտքն ամուր լուսնին դրած`, մյուսը

թողած քարանձավում… Մարդու կեսը խավար

մնաց… Հայկ, մտքինդ հասկանու՜մ եմ, երբ ասում

ես ծիծաղ, արցունք լուծվող հարց է:

-Այդ է, որ կա: Կռահեցի´ր: Հիմա գիտե՞ս. խնդա՜լ

                                       Դ Ի Ր Ի Ժ Ո Ր Ը
                                         Այնինչ ալարկոտ, դեռ հոկտեմբերն էր…      

                                             ՋՈւԹԱԿԱՀԱՐ   ՄՈՐԵԽԸ
                                            Ճռվողյունով միալար…